ایران در یک نگاه
| دسته بندی | جغرافیا |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 657 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 30 |
ایران در یک نگاه
موقعیت و طبیعت
کشور جمهوری اسلامی ایران سرزمین پهناوری است که 1648000 کیلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربی آسیا، میان کشورهای ترکمنستان ، آذربایجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاکستان در شرق ؛ و ترکیه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهای جنوبی ایران را کرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان فراگرفته است . مجموع مرزهای خشکی ایران 51700 کیلومتر ، و مجموع مرزهای آبی آن ، در شمال و جنوب 2510 کیلومتر است
ایران در قلب خاورمیانه قرار گرفته است و چون پلی دریای مازندران ، یعنی زیباترین دریاچه جهان را به خلیج فارس وصل می‌نماید و همچنین مانند چهارراهی بر سر راه شرق و غرب ، پیوندگاه تجلیات فرهنگی ، معنوی و سیاسی جهان شرق و غرب است
چشمه‌سارهای زلال ، انارستان‌ها ، باغ‌های پسته ، ردیف درختان تبریزی ، کوچ کاروان عشایر در فصل‌های گوناگون شب‌های پرستاره ، صخره‌ها ، کوه‌ها ، پستی‌بلندی‌های پایان ناپذیر، آتشفشان‌های خاموش و پوشیده از برف ، جنگل‌های انبوه رشته کوههای البرز و کرانه‌های دریای مازندران از جمله چشم‌اندازهای دیدنی و فراموش ناشدنی طبیعت ایران‌اند که خاطره‌های ماندگار در اذهان جهانگردان به جا می‌گذارند
چهره دشت و هامون ایران در خلال سال مختلف و متغیر است ؛ زمانی پر از شن و سنگ، گاه پر از سیلاب و زمانی پوشیده از برف و گل و لای یا سرشار از گل و گیاه و سبزه است
هنرمندان ایرانی در طرح‌های انواع آثار هنری خود غالباً طبیعت را به عنوان نماد و نشانه‌ای از زیبایی هستی ترسیم کرده‌اند . ایرانیان آب را همیشه ارجمند داشته و نشانه آبادانی شناخته‌اند . در چمن‌زارها، باغ و بوستان‌ها ، خانه‌ها و در مسجدها و مکان‌های مقدس به طور همیشگی آب جریان دارد و درختان بسیار به ویژه درختان سرو ، کاج ، نارنج ، انار و انگور و غیره را آبیاری می‌کند
طبیعت جادویی و پهناور ایران یکی از عامل‌های بسیار ارزشمند صنعت جهانگردی است . از میلیون‌ها هکتار مساحت خشکی ایران ، 19 میلیون هکتار باغ و کشت‌زار ؛ 10 میلیون هکتار جلگه و مرتع ؛ 19 میلیون هکتار جنگل ،و باقی مانده آن شامل زمین‌های بایر ، صحرا و کوه است
از خصوصیات مهم این سرزمین پهناور که از نظر جهانگردی بسیار با اهمیت است وجود رشته کوههای سر به آسمان کشیده ، جلگه‌ها و دشت‌های هموار، ناحیه‌های کویری ، رودخانه‌ها و در یاچه‌های گوناگون است که موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشه‌های مختلف آن ، یکی از چهار فصل را بتوان دید ، به طوری که در زمستان در ناحیه‌های جنوبی می‌توان از دریای خوب و آرام برای ورزش‌های آبی هم چون شنا و اسکی روی آب استفاده کرد و در همان زمان در کوهستانهای شمال و غرب کشور به ورزش‌های زمستانی مانند اسکی پرداخت و هم زمان در شهرهای بسیاری در کرانه‌های دریای مازندران ، از هوای دلپذیر بهاری استفاده کرد
کرانه‌های دریای مازندران به صورت باریکه‌ای بسیار زیبا در میان دریای مازندران و رشته کوههای زیبا و جنگلی البرز قرار گرفته‌اند
کرانه‌های خلیج فارسی که بخشی از آن از صخره‌های کوهستانی و بخشهای دیگر آن از کناره‌های شنی و باتلاقی تشکیل شده که به یک نواختی کرانه‌های شمالی نیستند
استانهای جنوبی ایران به ویژه خوزستان که بخشی از جلگه پهناور میان‌رودان(بین‌النهرین) را تشکیل می‌دهد، بسیار هموار و مسطح‌اند و در ارتفاع اندکی از سطح دریا قرار گرفته‌اند. چنانکه اگر یک جهانگرد در میان کوهستانهای شمالی یا غربی ایران به گردش بپردازد ، در زیر پای خود شهرک‌ها ، روستاها ، باغ‌ها و چمن‌زارهای بسیار زیبایی را خواهد یافت که شگفتی او را برخواهند انگیخت
ارتفاع بسیار فلات ایران از سطح دریا و قرارگرفتن بیش‌تر استانهای کشور در ارتفاع بیش از 1000 متر ، یکی دیگر از ویژگی‌های مهم سرزمین ایران است
رشته‌کوههای عظیم و بلند البرز از سوی شمال ، کوههای زاگرس از سوی غرب و رشته‌کوههایی که از از خراسان تا بلوچستان کشیده شده‌اند، از سوی شرق سرزمین ایران را محصور نموده‌اند. مهم‌ترین قله‌های ایران عبارتند از : دماوند در شمال شرقی تهران با ارتفاع 5671 متر ؛سبلان در غرب اردبیل با ارتفاع 4880 متر ؛ سهند در جنوب تبریز با ارتفاع 4707 متر ؛ تخت سلیمان در مرکز مازندران با ارتفاع 4820 متر ؛ زردکوه در بختیاری با ارتفاع 4550 متر ؛ دنا در شمال یاسوج با ارتفاع 4309 متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع 3941 متر و ده‌ها قله دیگر که در سرتاسر ایران پراکنده‌اند
پیچیدگی و گوناگونی سازندهای آهکی، غارهای فراوانی در استانهای مختلف ، به ویژه در آذربایجان ، کردستان و همدان به وجود آورده است که مورد توجه جهانگردان بی‌شماری هستند که برای بازدید از غارهای مزبور به ایران سفر می‌کنند. چشم‌اندازهای درون این غارها از جاذبه‌های مهم جهانگردی برخوردارند و پیوسته مورد بازدید جهانگردان خارجی و داخلی قرار می‌گیرند
کوههای ایران به چین‌خوردگی‌های دوران سوم زمین شناسی تعلق دارند، و برخی از آنها با منشاء آتشفشانی موجبات پیدایش چشمه‌های آب گرم و معدنی را فراهم آورده‌اند . کوهستانهای ایران شرایط بسیار مطلوبی برای ورزش‌های زمستانی و کوهستانی پدید آورده‌اند. کویرهای معروف ایران ؛ از جمله دشت لوت و دشت کویر در وسعتی بیش از 360 هزار کیلومتر مربع گسترده شده‌اند و هنوز هم از ناحیه‌های ناشناخته و جالب توجه به شمار می‌روند
ایران با بیش از 500 چشمه معدنی و آب گرم شناخته شده که آب تمامی آنها برای تأمین آب آشامیدنی و استفاده‌های درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی از مهم‌ترین منابع درآمد جهانگردی را در اختیار دارد . بیش‌تر این جشمه‌ها در رشته کوههای البرز ، آذربایجان و زاگرس قرار گرفته‌اند و تعدادی از آنها نیز در نزدیکی اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شده‌اند . چشمه‌های آب معدنی سرعین اردبیل ، چشمه‌های آب گرم لاریجان در دامنه‌های البرز و همچنین چشمه‌های آب معدنی محلات ، که از نظر توسعه جهانگردی اقدامات قابل توجهی در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را برای درمان و تفریح به سوی خود جلب می‌کنند
در کناره‌های جنوبی دریای مازندران ، منطقه‌ای وسیع و سرسبز با دامنه‌های پوشیده از جنگل وجود دارد ارتفاع این کناره‌ها از سطح دریاهای آزاد جهان 28 متر است . کرانه‌های دریای مازندران با سواحل ماسه‌ای و مناظر دل‌انگیز از زیباترین کانونهای سیاحتی و جهانگردی ایران به شمار می‌روند. کرانه‌ها و جزیره‌های جنوب ایران نیز به ویژه در فصل‌های سرد از جذابیت طبیعی و جهانگردی قابل توجهی برخوردارند . دامنه‌های رشته کوههای البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربایجان و همچنین منشأ رودخانه‌های ایران ، مظهر چشمه‌سارها و نیز منبع پیدایش دریاچه‌ها و تالاب‌هایی هستند که هر یک با چشم‌اندازهای زیبا و جذاب خود ارزش‌های جهانگردی در خور توجهی را به نمایش می‌گذارند
آب و هوا
فلات ایران آب و هوایی نسبتاً خشک دارد . ایران در کمربند آب و هوایی خشک جهان قرار گرفته است و رشته کوههای البرز و زاگرس از رسیدن جریان‌های هوایی مرطوب دریای مازندران(خزری) و مدیترانه‌ای به داخل آن جلوگیری می‌کنند. سرزمین ایران به دلیل گسترده شدن بین25 و 40 درجه عرض جغرافیایی و همچنین به دلیل وجود ارتفاعات، از تنوع آب وهوایی شایان توجهی برخوردار است . میانگین دمای سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق کشور افزایش می‌یابد و از حدود 10 درجه سانتی گراد در آذربایجان ، به 25 تا 30 درجه سانتی گراد در جنوب و جنوب شرقی می‌رسد
کرانه‌های شمالی و جنوبی ایران در فصل‌های مختلف ،آب و هوایی متفاوت با آب و هوای ناحیه‌های مرکزی و کوهستانی دارند . میانگین دمای بندرعباس در جنوب ایران در دیماه(ژانویه) به 5/18 درجه سانتی گراد می‌رسد میزان تفاوت بارش سالانه نیز در ناحیه‌های مختلف کشور بسیار زیاد است و از 2000 میلی متر در گیلان تا کم‌تر از 100 میلی متر در نواحی مرکزی در نوسان است میانگین سالانه بارش در ایران در حدود 275 میلی‌متر است
سرزمین ایران از تنوع آب و هوایی چشمگیری برخوردار است تنوع آب و هوا میان مناطق کشور با تغییراتی که در فصل‌های مختلف ایجاد می‌شود افزایش می‌یابد
چنانچه در چند ناحیه مختلف از یک منطقه ، می‌توان تابستان گرم و زمستان سرد را هم‌‌زمان دید بنابراین ، آب و هوای ایران را فصل به فصل باید مورد بررسی قرار داد
در ماههای دی و بهمن ،در ایران سه منطقه آب و هوایی وجود دارد . کرانه‌های دریای مازندران با آب و هوای ملایم و نسبتاً سرد، بخشهای مرکزی با آب و هوای زمستانی ؛ بخشهای جنوبی با آب و هوایی معتدل و مطبوع ، چهره می‌نمایند . در فصل بهار به ویژه در اردیبهشت به طور کلی سراسر ایران از آب و هوای مطبوع و دلنشینی برخوردار است و فقط بخشهای جنوبی ایران به طور ناگهانی گرم می‌شوند در تابستان وضعیت آب و هوایی کشور پیچیده می‌شود . هوای کرانه‌های دریای مازندران به علت رطوبت زیاد دگرگون می‌گردد و در روزها گرم و در شب‌ها نسبتاً خنک است . کرانه‌های جنوبی ایران با روزهای بسیار گرم و شب‌های نسبتاً گرم و رطوبت بسیار همراه است
شهرهای شیراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبریز که از کانونهای اصلی جهانگردی ایران به شمار می‌آیند ، آب و هوای مختلف دارند شیراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبریز با داشتن یک ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهای آذربایجان ، کردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهای خنک در فصل تابستان شهرت دارند
به طور خلاصه سراسر شمال کشور به ویژه منطقه‌های ییلاقی دامنه‌های البرز مانند دره نوز ، کجور ، کلاردشت و کتالم و همچنین آذربایجان ، خراسان و منطقه‌های مرکزی کوههای زاگرس – میان تویسرکان و گلپایگان – برای گذراندن تعطیلات گردشگران داخلی و همچنین جهانگردانی که به ایران سفر می‌کنند در فصل تابستان نقاط مناسبی به نظر می‌رسند . منطقه‌های جنوبی ایران با توجه به نواحی مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ویژه در طول زمستان می‌توانند مورد استفاده جهانگردان داخلی و خارجی قرار گیرند
جهانگردانی که در فصل زمستان به کرانه‌های جنوبی ایران سفر می‌کنند با آب و هوای مطبوعی رو به رو می‌شوند ، در حالی که در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون کرده است در فصل تابستان هوای بیش‌تر منطقه‌های ایران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاییز ، به ویژه تعطیلات نوروزی ، برای جهانگردان و گردشگران داخلی زمان بسیار مناسب برای سیر و سیاحت به شمار می‌رود
تاریخ
فلات ایران از قدیمی‌ترین کانونهای تمدنی دوران باستان در آسیا است . و از این نظر در دانش باستان شناسی ، جایگاه مهمی دارد . تاریخ اسکان در فلات ایران از دوره نوسنگی تا مهاجرت آریاها چندان روشن نیست ، اما شواهد روشنی در دست است که سرزمین ایران از دیرباز مسکون بوده است کانونهای قدیمی سکونت در کنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها یا به طور کلی در مجاورت کوههای زاگرس و البرز، به وجود آمده‌اند مهم‌ترین این کانونهای باستانی عبارت‌اند از : تپه سیلک کاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربایجان ، تپه مارلیک در رودبار، همچنین شوش در خوزستان در کاوشهای باستان شناسی در این کانونهای تمدنی ، آثاری به دست آمده‌اند که قدمت برخی از آنها به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد
جمعیت و ترکیب قومی
براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1375 ، جمعیت ایران اندکی بیش از 60 میلیون نفر است . از این تعداد نزدیک به 37 میلیون نفر شهرنشین و در حدود 23 میلیون نفر روستانشین و معدودی عشایر هستند . بخش عمده جمعیت شهرنشین در شهرهای بزرگی مانند تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبریز ، شیراز ، قم ، اهواز ، رشت، ارومیه و کرمانشاه زندگی می‌کنند.
بیش از نیمی از جمعیت کشور را جمعیت فعال تشکیل می‌دهد و در حدود 5/39 درصد کل جمعیت ایران زیر 14 سال سن دارد . بدین ترتیب جمعیت ایران از نظر ترکیب سنی از جمله جوان‌ترین جمعیتها در میان کشورهای دنیاست به همین خاطر جامعه ایران برخورداراز شور و نشاط جوانی است از نظر اشتغال ، توزیع سنی جمعیت شاغل 10 ساله و بالاتر در بخشهای مختلف اقتصادی ، 04/32 درصد در بخش کشاورزی 5/44 درصد در بخش خدمات 70/30 درصد در بخش صنعت مشغول به کارند. تعداد شاغلان کل کشور در حدود 5/14 میلیون نفر گزارش شده است .
از کل جمعیت بالاتر از 6 سال 51/79 در صد باسواد هستند . نسبت باسوادی در نقاط شهری 88/69 درصد و در نقاط روستایی 37/91 درصد افراد لازم التعلیم (6-14ساله) می‌باشد. این نسبت در میان مردان 66/84 درصد و در میان زنان 21/74 درصد است . همین نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 56/89 درصد و 70/81 درصد و در نقاط روستایی 74/76 درصد و 41/62 درصد گزارش شده است .
جهانگردان به ویژه جهانگردان حرفه‌ای علاقه بسیاری به بازدید از کوچ ایل‌ها و عشیره‌ها نشان می‌دهند . این علاقه‌مندی دلایل متعددی دارد ؛ از جمله این که ایل‌ها و عشیره‌ها ، فرهنگ و سنت‌های قدیمی و آداب و رسوم باستانی را پاسداری می‌کنند و در میان خود زنده نگاه می‌دارند . به طور کلی ، آداب و رسوم و روش زندگانی کوچ نشینان ایران چندان تقاوتی با زندگانی گذشتگان باستانی ما ندارد از این رو بازدید از ایل‌ها و عشیره‌های ایران و شناخت زندگی آنها توسط جهانگردان به آنان کمک می‌کند تا با گوشه‌هایی از فرهنگ و زندگانی ایرانیان باستان آشنا شوند.ایران بر سر راه آسیای مرکزی و ترکیه و کشورهای غربی قرار گرفته است و گروه‌های قومی متنوعی در آن زندگی می‌کنند که از آن جمله می‌توان فارس‌ها، کردها، لُرها، بلوچ‌ها، بختیاری‌ها، تُرک‌های آذری ، تالش‌ها، ترکمن‌ها، قشقایی‌ها و عرب‌ها نام برد . اقلیت‌های قومی و گروه‌های نژادی کوچک‌تری نیز در ایران زندگی می‌کنند : ترکمن‌ها که در ترکمن صحرا و شمال خراسان زندگی می‌کنند و از نظر چهره ، زبان و فرهنگ با قوم‌های دیگر ایرانی تفاوت دارند . در نواحی مرکزی ایران ،ایل قشقایی که تبار ترکی دارد ، زندگی می‌کنند . قوم‌های عرب بیش‌تر در خوزستان و به صورت پراکنده در کرانه‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند . ترکیب قومی جامعه امروزی ایران در نتیجه گسترش ارتباطات و آمیزش فزاینده مردم با یکدیگر به مقدار زیادی دگرگون شده و فضای اجتماعی نسبتاً یکسانی پدید آمده است که در اثر آن ، اقوام ایرانی پیکره واحدی را به وجود آورده‌اند
گروه‌های رنگین پوست که به طور پراکنده در استانهای جنوبی ایران دیده می‌شوند از بقایای مناسبات تجارت برده با زنگبار هستند . اقلیت‌های هندی مقیم جنوب ایران نیز بازمانده بازرگانان هندی ساکن ایران در زمان‌های گذشته هستند
دین و فرهنگ
دین رسمی ایران بر اساس اصل 12 قانون اساسی ، اسلام و مذهب شیعه اثنی عشری است . حدود 99/65 درصد مردم مسلمان هستند پیروان مذهب‌های اسلامی حنفی ، مالکی ، شافعی ، حنبلی و زیدی در ایران از احترام و آزادی کامل برخوردارند
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، دین‌های زرتشتی ، مسیحی و کلیمی به رسمیت شناخته شده‌اند و پیروان آنها می‌توانند مانند مسلمانان با حقوق یکسان در زندگی سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی کشور شرکت کنند. اقلیت‌های دینی زرتشتی ،ارمنی ، کلیمی و آشوری و کلدانی در مجلس شورای اسلامی نمایندگان مستقل دارند . غنای فرهنگی ایران در عرصه‌های مختلف از جمله انواع هنرهای شرقی ، ادبیات و عرفان آوازه‌ای جهانی دارد . اسطوره‌ها، افسانه‌ها ، حکمت و فلسفه ، شعر ، موسیقی ، ادبیات عامه ، صنعت‌های دستی ، معماری و هنرهای تزئینی ایران ، بخش شایان توجهی از گنجینه‌های اندیشه ، هنر و فرهنگ بشری را تشکیل داده‌اند
تقسیمات اداری و سیاسی