جغرافیای شهری

در زبان فارسی کلمه شهر از لغت شار یا شارستان گرفته شده است و شهرستان همان شارستان است و آن عبارتست از بخشی از محل سکونت و تراکم انسانها که از هر جهت دارای اهمیّت بوده و در حقیقت هسته اصلی شهر را تشکیل می دهددر این نقطه از شهر مراکز حساس سیاسی و اقتصادی از قبیل مراکز تصمیم گیری،اداری و نظامی شهر،بازار و در اطراف آن محلّات مسکونی قدیمی قرار دارند و
دسته بندی جغرافیا
فرمت فایل doc
حجم فایل 56 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل 34
جغرافیای شهری

فروشنده فایل

کد کاربری 7169

جغرافیای شهری چیست؟

تاکنون درباره جغرافیای شهری تعاریف گوناگونی ارائه شده است.آنچه در زیر می آید تعاریف مورد پذیرش اغلب جغرافیدانان در دنیای علم است:

1)جغرافیای شهری بر نظام فضائی و موقع شهر تأکید دارد و مانند دیگر شاخه های علم جغرافیا ، علل پراکندگی مکانهای شهری ، تشابهات و تناقضات اجتماعی - اقتصادی میان آنها را با توجه به شرایط مکانی مطالعه می کند.

با توجه به تعریف مذکور،تحلیل و تأکید در جغرافیای شهری ،بر پایه این موارد صورت می گیرد:

الف)نظام داخلی شهرها و ماهیت الگوها ،بویژه کاربری زمین ها و حوزه های اجتماعی در شهرها؛

ب)بررسی روند این الگوها و شکل گیری آنها در طول زمان.

2)جغرافیای شهری درباره الگوهای فضائی پدیده های شهری از نظر پراکندگی فضائی و نیز تأثیر متقابل فضائی آنها مطالعه کرده ، همچنین روندها را در داخل شهرها بررسی میکند.این تعریف از جغرافیای شهری بیشتر"پوزیتیویستی"است و روشهای آماری و مدلها را به کار می گیرد.

3)جغرافیای شهری مطالعه جغرافیائی از نظر شهرنشینی و حوزه های شهری است.در واقع در جغرافیای شهری در یکطرف جغرافیای نظام یافته (سیستماتیک) و در طرف دیگر جغرافیای ناحیه ای قرار می گیرد.پایگاه جغرافیای شهری بین این دو شاخه اصلی علم جغرافیا است.

جنبه های فضائی توسعه شهری از دو دیدگاه بررسی میشود:

الف)درون شهری:در این قسمت شهر به منزلۀ یک پدیدۀ مجزّا و منفک در سیستم سکونتگاهی مطالعه می شود که مباحثی مثل:کیفیت کاربری زمین،مورفولوژی شهری و کارکرد شهر از آن جمله است.

ب)تأثیر متقابل فضائی یک حوزه شهری در حوزه دیگر شهری-روستائی:در اینجا تأثیرات مادرشهرهای جهانی در مادرشهرهای ملّی،ناحیه ای و تأثیرات شهر مسلّط بر دیگر شهرها و نواحی کشور و وابستگی فضائی (شهر،ناحیه) بررسی می شود.

در چهل سال گذشته،جغرافیای شهری ،مانند دیگر شاخه های علم جغرافیا در آغاز از مکتب پوزیتیویسم منطقی تأثیر پذیرفت و سیستمهای شهری و ساخت شهر و نظریه های مکانی را مورد تأکید قرار داد؛امّا در سالهای اخیر بویژه در دهۀ 1980 ،دو مکتب بیش از همه،جغرافیای شهری را تحت تأثیر قرار داده است:

*روند ممکن است مداومت و توالی منظم یک رویداد محسوب شود.در واقع مفهوم روند در جغرافیا، توالی عملکردها در طول زمان است که شامل تغییر در مکان و زمان خواهد بود.

1)مکتب ساخت گرائی:مکتب جغرافیای ساختاری، بیشتر بر شناخت عمیق نابرابری های اجتماعی-اقتصادی در شهرها تأکید می کند که در نتیجۀ آن،تخصیص فضائی منابع محدود در شهرها بوجود آمده است.به تعبیر عده ای از جغرافیدانان ، مکتب ساخت گرائی به سمت عدالت اجتماعی در شهرها پیش می رود.

2)مکتب رفتارگرائی:مکتب جغرافیای رفتاری،به تحلیل سازمان فضائی شهرها و رفتار فضائی در داخل این الگوی سازمانی توجه می کند. مفهوم پراکندگی فضائی در جغرافیای شهری،شکل گیری پدیده های شهری،در سطوح خطی،شبکه ای،سطحی و نظایر آن است که در آن تأثیر متقابل فضائی آمد و شد روزانه از محل کار به مرکز خرید،جابجائی محلّه مسکونی،مسکن در داخل شهرها و موضوعاتی از این قبیل بررسی می شود.(شکوئی،دیدگاهها،5-7)

تعریف شهر از دیدگاه جغرافیای شهری و علل وجودی شهرها:

برای جغرافیدانان ،شهر فضائی پویا،فضای رفت و آمد و حرکت انسانهاست و این فضا بایستی خود را با تکنیک دوران معاصر و وسائل نقلیه سازگار کند.

مورفولوژی بافت شهر بیانگر نقشه و طرح شهراست.این طرح بر حسب رشد منطقه شهری تابع تداوم و تسلسل و در عین حال تسلسلهاست.امّا شخصیّت شهر از قلب و بخش مرکزی مجتمع اولیه شهری نشأت می گیرد.بخشی که جغرافیدانان به آن هستۀ شهری می گویند و شکل یابی بناهای تاریخی آن سرآغاز تشکیل و معرف تاریخ شهر است.

در زبان فارسی کلمه شهر از لغت شار یا شارستان گرفته شده است و شهرستان همان شارستان است و آن عبارتست از بخشی از محل سکونت و تراکم انسانها که از هر جهت دارای اهمیّت بوده و در حقیقت هسته اصلی شهر را تشکیل می دهد.در این نقطه از شهر مراکز حساس سیاسی و اقتصادی از قبیل مراکز تصمیم گیری،اداری و نظامی شهر،بازار و در اطراف آن محلّات مسکونی قدیمی قرار دارند و معمولاً همراه با حصاری بلند و برج باروئی عظیم می باشد.

ساختمانهای عادی شهر و محلّات مسکونی جدیدتر،اغلب به شکل دایره وار نسبت به این مرکز گسترده شده اند و این همان ترکیبی است که در اغلب شهرهای فلات مرکزی ایران و ماورای مرزهای آن می توان مشاهده نمود.

در فرهنگ عرب به این مورد مُدن یا مدینه و در رم قدیم اورب گفته می شود.شهر در کل،نمونۀ جامعه است.اساساً یک کانون تجاری است.کانون تولید کارخانه ایست.همچنین کانون علم و فرهنگ است که دوشادوش تجارت و صنعت پیش می رود. در شهر افکار پیشرفت کرده و به سرعت متحوّل می شوند.

بدون شک هر متخصّص در امور شهری از شهر تعریفی دارد و بر حسب اینکه هدف اصلی و مورد استفاده از این تعریف چه باشد،باید تعریف مخصوصی را ملاک قرار داد.بهرحال از دیدگاه ما باید تعاریف و ضوابط شهر ارتباطی با فاکتورهای جغرافیائی داشته باشد که عبارتند از:تعریف آماری شهر "شاخصهای اجتماعی" متخصصان آمار نیاز دارند که شهر را تعریف نمایند و باید بدانند که نسبت و رابطه بین جمعیت متغیر روستانشین و شهرنشین در یک منطقه معین چیست؟بنابراین باید فرق عددی بین روستا و شهر را معین نمایید.

در حال حاضر در ایران برای تمایز شهر از روستا از نظر کمی (جمعیتی) رقم 10000 نفر را سقف تعیین قرار داده اند؛ولی این عدد بین المللی نیست و هر کشوری بنا به ضوابط ، سقف آماری مختلفی را در نظر می گیرند.

به عنوان مثال : در بلژیک و آمریکا عدد 2500 نفر ، در هلند 5000 نفر ، در ایرلند 1500 نفر ، در ترکیه ، آلمان و جمهوری چک 2000 نفر در کانادا یک مرکز سکونتی 1000 نفر و در ژاپن این معیار حدود 30000 نفر می باشد.علی رغم وجود معیارهای متعدد و مختلفی که برای تمایز شهر از روستا بکار می رود ولی در اغلب نقاط معیار کمی جمعیت وجود دارد.

مفاهیم و تعاریف گوناگون شهر از دیدگاه دانشمندان خارجی:

1)فریدریک ریشتفن:شهر اجتماعی از انسانها در مکان معینی است که مبانی حیات عادی در آن در درجه اول بر صنعت و تجارت استوار باشد.همان طور که مشاهده می شود این دانشمند به تراکم و تمرکز گروه زیادی از انسانها در مکان (شهر) و به خصوص ویژگی های اقتصادی آن ، که بیشتر بر صنعت و تجارت یعنی فعالیتهای بخشهای دوم و سوم اقتصاد (غیر زراعی)است تأکید نموده است.

2)ماکس سور:شهر الگوی کاملی از زندگی اجتماعی است ، اجتماعی که از سینه جوامع روستای قد کشیده است.

در این تعبیر توسعه اجتماعی که زمینه توسعه های فرهنگی و اقتصادی در محیط می باشد ، مورد تأکید قرار گرفته است.

3)ژان براون و پیردوفانتین:شهر جائی است که اکثریت مردم آن بیشتر وقت اداری خود را داخل قلمرو و تجمع و سکونت انسانی خود صرف می کنند.

تعریف و مفاهیم شهر از دیدگاه اساتید جغرافیای دانشگاه های کشور:

الف)مرحوم دکتر حسین شکوئی استاد برجسته دانشگاه تربیت مدرس که از متخصصان سابقه دار و شخصیت برجسته جغرافیای شهری در کشور بود ، تعاریف متعددی از شهر دارند ، از جمله:

1)شهر جائی است که بتواند به سهولت ، شغل و حرفه مورد نظر افراد را فراهم سازد.

2)شهر جائی است که محله های آن بتواند نیاز روزمره خانوارها را تأمین کند.

3)شهر جائی است که همه امکانات فرهنگی و وقت گذرانی را در خود جای دهد.

4)شهر جائی است که به انواع هنرها ارج نهد و گوشه هائی از تأسیسات شهری را به هنر پرورش استعدادهای هنری اختصاص دهد .

5)شهر جائی است که تاریخ و گذشته خود را با صمیمیت حفظ کند و اجازه ندهد که گوشه هائی از آن به عنوان نوسازی بی رحمانه به دست بولدوزرها سپرده شود.

ب) دکتر محمد حسن گنجی استاد ممتاز جغرافیای دانشگاه تهران: شهر و روستا را باید از ویژگی های اقتصادی و نوع معشیت آنها شناخت.روستا تنها فعالیت کشاورزی و جنبه خود مصرفی دارد در حالی که شهر یک نوع تحول اقتصادی و اجتماعی بشر در محیط به شمار می رود که از اقتصاد کشاورزی به دور و مبتنی بر صنعت و تجارت است.

ج) دکتر مصطفی مؤمنی استاد جغرافیای دانشگاه شهید بهشتی:شهر سکونتگاه مجتمعی است با تعداد و تراکم معین و متناسب جمعیت با بافت و ساختار کالبدی یکپارچه و به هم پیوسته ، اعم از : محلات ، کویها و یا مناطق مسکونی و فضاهای فرهنگی ، بازرگانی ، تولیدی ، اداری ، ارتباطی ، کشاورزی به کار اشتغال داشته و بر اثر تمرکز تولید و خدمات فرا محلی ، کانون سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اداری ، مواصلاتی و مراکز مبادلات اقتصادی و تأمین نیازهای حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود نیز باشد.

د) دکتر محمد تقی رهنمائی استاد برجسته جغرافیای دانشگاه تهران:شهر مجموعه تجسم و تبلور فضای ایفای نقشهای اساسی انسانی در محیط جغرافیائی است که به تناسب امکانات، استعدادها ، بضاعت فرهنگی و ذوق و سلیقه های فردی نمود می یابد و شکل و توسعه می پذیرد.

هـ) دکتر یدا...فرید استاد عالیقدر جغرافیای دانشگاه تبریز:آن واحد جغرافیائی را شهر بنامیم که عدد جمعیت آن از 10000 نفر بگذرد و جمعیت غیر زراعی 15 سال به بالای آن از 50 درصد کل جمعیت فعال شهری کمتر نباشد.

(خمر ،62-64)

علل وجودی شهرها:

شهرها خاصیت مشترکی دارند که آن تمرکز زدائی افراد در فضا برای خواسته های مشترکشان است.بنابراین تفاوت خواسته های مشترک افراد در دورانهای گوناگون تاریخ باعث پیدایش نظریه های مختلف درباره دلائل به وجود آمدن شهر شده است.

یکی از خواسته های مشترک مذهب بوده است که باعث ایجاد شهرهای بسیاری شده است.در یونان و روم از اتحاد خانوارها ، اجتماعاتی به وجود آمده اند که در اصطلاح به آن "کوریا" می گفتند. به مرور ایام این اجتماعات وسعت می گرفت و بالاخره چندین کوریا با یکدیگر متحد می شدند و اجتماع بزرگتری را به نام "تریپوس"پدید می آورد.

تریپوسها می توانستند به شرط حفظ و احترام شعائر دینی یکدیگر با هم متحد شوند و اجتماع بزرگتری را تشکیل دهند.آغاز تأسیس شهر از آن روزی است که تریپوسها صورت گرفت.

در این مورد به نمودار شماره (یک) که طراحی گردیده است توجه شود.

نمودار شماره 1: